6 Soruda Kan Uyuşmazlığı Nedir?

Kan uyuşmazlığı, hamilelikte anne kanının Rh negatif, baba kanının Rh pozitif ve bebeğin kanının da Rh pozitif olması durumunda karşılaşılan bir hastalıktır. Rh antijeni denilen antijen aslında orijinal olarak Rhesus maymunlarında bulunduğu için Rh antijeni olarak adlandırılmaktadır. Kan uyuşmazlığı jinekoloji kliniklerinde tedavi edilebilir.

Anne ve baba kan gruplarının A, B, AB ya da O olması ile ilgili olmayıp önceki sayılan grupların hangisinde olursa olsun, babanın Rh pozitif, annenin Rh negatif olması ile ilişkilidir. Böyle bir durumda genellikle ilk bebekte değil, annenin duyarlanması halinde daha sonraki gebeliklerde etkilenme beklenir ve müdahale gerektiren durumlarda uygun müdahale yapılmazsa bebeğin anne karnında ya da doğduktan sonra kaybedilmesi ya da doğduktan sonra çeşitli sorunlara neden olabilmektedir.

1. Kan Uyuşmazlığı Belirtileri Nelerdir?

Rh Uygunsuzluğu belirtileri bebeğin vücut boşluklarında (karın, göğüs boşlukları ve ileri olgularda tüm vücutta cilt altında sıvı birikmesidir. Rh Uyuşmazlığında, bebekteki hastalık çok ileri seviyelere varmazsa annede belirti beklenmez. Ancak kan uyuşmazlığının bazı ciddi tiplerinde bebeğin vücudundaki sıvı toplanmalarının aynısı annede de ortaya çıkabilmektedir. Bu duruma ayna sendromu (mirror syndrome) adı verilmektedir. Ayna sendromunun ortaya çıkması anneni sağlığı için de riskli bir durum oluşmaya başladığının belirtisidir.

2. Kan Uyuşmazlığı Teşhisi Nedir?

Kan uyuşmazlığı teşhisi anne ve baba kan gruplarına bakılarak gerçekleştirilir. Anne Rh negatif baba Rh pozitif ise kan uyuşmazlığı varlığından bahsedilir. Bunun için anne ve babanın kan gruplarına bakılması yeterli olacaktır. Evlenmeden önce anne ve babanın kan grupların bilinmesi, gebeliklerde kan uyuşmazlığına bağlı sorunlarla karşılaşılıp karşılaşılmayacağının önceden tahmin edilmesini sağlar. Anne ve baba kan grupları yukarıda anlatıldığı gibi ise o zaman annenin daha önceden Rh antijeni ile karşılaşarak duyarlanıp duyarlanmadığının araştırılması gerekir.

Bu araştırma anneden alına kan örneğinden bizim ‘’indirect coombs testi’’ dediğimiz test ile gerçekleştirilmektedir. İndirect cooms testinin negatif olması annenin daha önceden Rh antijeni ile karşılaşmadığını yani duyarlanmadığını ifade eder ve İndirect coombs testi negatif olduğu sürece bebek için kan uyuşmazlığına bağlı sorun beklenmemektedir. İndirect Cooms testinin pozitif olması durumunda kan uyuşmazlığına bağlı olarak bebekte etkilenme riski söz konusudur ve bu gebelerin riskli gebelik olarak değerlendirilmeleri ve yönetilmeleri uygun olacaktır.

3. Kan Uyuşmazlığı Halinde Ne Olur?

Kan uyuşmazlığı halinde annede oluşan Rh antikorları (immunglobülün G yapısında olanlar) plasenta aracılığıyla anne karnındaki bebeğe geçer. Eğer bebeğin eritrositlerinin (kırmızı kan hücreleri, oksijen taşıyan hücreler) üzerinde Rh antijenleri varsa (yani bebek Rh pozitif ise) anneden gelen bu antikorlar, bebekteki bu antijenlere bağlanırlar. Bağlandıktan sonra da çeşitli şekillerde bu eritrositlerin parçalanmasına (hemoliz) neden olurlar.

Bebeğin eritrositlerinin parçalanması bebekte bir taraftan kansızlığa (anemi) neden olurken bir taraftan da kan yapımı için tüm çabaların harcanmasına yönelik işlemlere neden olur. Kemik iliğindeki yapılan kırmızı kan hücreleri, bebekte sürekli parçalandığından kan yapımı için karaciğer de katkı yapmaya başlar. Karaciğerin esas görevi protein sentezi yapmaktır. Kan yapmaya başlayınca bu defa protein sentezi işlevi tam olarak yerine getirilemeyecek ve dolaşımdaki düşük protein seviyesi düzeyleri dolaşımdaki kanın sıvı kısmının damar dışına sızmasına bu da vücut boşluklarında sıvı birikmesine cilt altında da sıvı kaçağı nedeniyle ödeme neden olacaktır.

4. Kan Uyuşmazlığı Durumunda Bebek Ne Gibi Bir Zarar Görür?

Kan uyuşmazlığında etkilenmiş bebekte ilk ortaya çıkan sorun kansızlıktır. Kansızlık nedeniyle yani oksijen taşıyan eritrositlerin sayısında azalma nedeniyle kalp daha hızlı şekilde birim zamanda vücuda gönderdiği kan miktarını arttırmaya çalışacaktır. Bu durumda kalp olması gerekenden daha fazla yük yükleneceği için yani hiperdinamik bir durum oluşacağından kalp yetmezliği ortaya çıkacaktır.

Kalp yetmezliği vücutta oluşan ödeme ilave katkı yaparak durumun daha da şiddetlenmesine neden olacaktır. Kalp yetmezliği ve kansızlığın devam etmesi durumunda yani müdahale edilmezse bebeği bekleyen son kalp yetmezliği ve doku oksijenasyonunun bozulması nedeniyle önce oksijen azlığı, sonrasında Ph düşmesi ve asidoz dediğimiz durum en sonunda da kalp durması olacaktır.

5. Kan Uyuşmazlığında Tıbbi Müdahale (Tanı) Nasıl Yapılır?

Anne kan grubunun Rh negatif, baba kan grubunun Rh pozitif ve annenin duyarlandığının tespit edildiği durumlarda (indirect coombs testinin pozitif olması) bebekte kansızlık oluşup oluşmadığının tespit edilmesi gerekir. Önceleri bebekte kansızlık olup olmadığı dolaylı yollardan (amniyon sıvısında kan yıkım ürünü bilürübin konsantrasyonunun hesaplaması şeklinde yapılırdı. Ultrasonografi cihazlarında gerçekleşen değişiklikler sayesinde anne karnındaki bebeğin göbek kordonundan iğne ile girilerek (kordosentez) bebeğin kanının alınması ile bebeğin kan tahlili yapılabilmekte ve bebeğin kan grubu hem de kansızlık olup olmadığı (hematokrit bakılarak) öğrenilebilir oldu.

Ultrasonografi cihazlarındaki ve tıp bilimindeki ileri gelişmeler bebekte kansızlık olup olmadığını bebekten hiç kan alınmadan sadece renkli doppler ultrasonografi ile yüzde doksan doğrulukla bize bildirebilmektedir. Temel mekanizma olarak bebekte kansızlık olması durumunda kanın yoğunluğu azalmakta ve akışkanlığı artmaktadır. Daha az yoğun olan kan, kalpten çıktıktan sonra daha hızlı akacağından peak systolic velocity denilen en hızlı akım anındaki hızı normal bebeklerin akım hızı ortalamasından yüksek olacaktır.

Beyin içerisindeki, harici olaylarda kan akımı göreceli olarak en sonlarda etkilendiğinden ve görüntülemesi ve değerlendirilmesi kolay olan beynin ortasındaki orta beyin atardamarı (middle cerebral arter: MCA) renkli doppler ultrasonografi ile incelendiğinde burada akım hızındaki değişiklikler bize bebekte kansızlık olup olmadığı hakkında fikir verecektir.

6. Kan Uyuşmazlığı Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bebekte kansızlık olduğu renkli doppler ultrasonografi ile tespit edildikten sonra yapılacak olan tedavi anne karnındaki bebeğe kan verilmesi olacaktır. Bu amaçla hazırlanan yüksek hematokrit konsantrasyonlu süspansiyon hazırlanır. Çeşitli güvenlik işlemlerinden geçirildikten sonra ultrasonografi görüntülemesi altında bebeğin göbek kordonundaki toplardamarın içerisine verilir (intrauterin kan transfüzyonu). Bebeğin göbek kordonundan ilk girildiğinde bebekte kansızlığın düzeyini anlamak için kan örneği alınır.

Ayrıca daha sonraki transfüzyonlarda gerekeceği için bebeğin kan grubu tayini için de örnek alınır. Rh uygunsuzluğunda etkilenmiş bebeğe kan verilmesi başarısı oldukça yüksek ve hayat kurtarıcı bir müdahaledir. Her anne karnındaki müdahale gibi anne karnında kan transfüzyonu da düşük oranda da olsa erken doğum, gebeliğin kaybı gibi riskleri içermektedir. Genellikle bir kez yapılan işlem yeterli olmamakta, takip edilerek belirli aralıklarla birkaç kez kan transfüzyonu gerekmektedir.

Kendi yönettiğimiz bir kan uyuşmazlığı olgusunda anne karnında kan verilmesi;