Endometriyozis/ Çikolata Kisti Nedir?

Endometriyozis, normalde rahimin içinde bulunan ve rahimin içini döşeyen ve dometriyal hücre denilen hücrelerin rahim dışında herhangi bir yerde yerleşmesine verilen isimdir. Endometriyoma ise içi endometriyum hücrelerinden oluşan kistik yapıdır. Endometriyal hücreler uterusun dışında, karın zarı üzerinde, uterusu destekleyen bağ yapılarının üzerinde, idrar torbası üzerinde, nadir olarak da kesi yerlerinde, göğüs kafesi içerisinde akciğerlerde ve beyinde görülebilmektedir. Dolaysıyla endometriyozis, yukarıda sayılan alanların hepsinde görülebilmektedir. Görüldüğü yani yerleştiği alan neresi ise orası ile ilişkili şikayetlere neden olacaktır. Yumurtalıkta içi endometriyal hücrelerle kaplı kistlere de endometriyoma adı verilmektedir. Kistin içerisindeki sıvının çikolata kıvamında ve görünümünde olması nedeniyle çikolata kisti olarak da bilinmektedir. Her adet kanaması sırasında endometriyal hücrelerin döküldüğü gibi kist içerisindeki hücreler de kist içine dökülmekte, bunlar savunma hücrelerimiz tarafından yutularak orada birikmekte, içerdiği kan yüzünden de çikolata görünümü almaktadır.

Endometriyozis/ Çikolata Kisti Neden Oluşur?

Endometriyozisin ve çikolata kistlerinin nasıl geliştiği tam olarak açıklanabilmiş değildir. Endometriyozisin neden ve nasıl geliştiği ile ilgili itibar gören 3 adet teori mevcuttur. Bunlardan ilki mentrüasyon sırasında adet kanının tüplerden geriye kaçarak orada tutunması ve büyüyüp çoğalması esasına dayanır. Sampson teorisi olarak da bilinir. Gerçekten adet kanaması sırasında tüplerden karın içerisine akışın olduğu gösterilmiştir. Ancak her adet kanı tüplerden geri akan kadında endometriyozis gelişmemesi ve uzak yerlerde endometriyozis görülmesi başka faktörlerin varlığını düşündürmektedir. Bir diğer teori, endometriyal hücreler ile karın ve göğüs kafesi boşluğunu döşeyen hücrelerin aynı hücre kökeninden geldikleri ve buradan transformasyona uğradığı teorisidir. Endometriyozisin neden en sık karın içerisinde ve uterusun arkasında görüldüğü hususunu açılayamamaktadır. Endometriyozis gelişimi ile ilgili bir diğer teori de endometriyal hücrelerin kan ve lef sistemi aracılığıyla uterusun dışındaki yerlere ulaşarak orada yerleşmesi ve gelişmesi esasına dayanır. Halban teorisi olarak bilinen bu teori de neden endometriyozisin uterusun arkasında en sık görüldüğü hususunu açıklayamamasıdır.

Endometriyozis ve aynı zamanda overde endometriyoma (çikolata kisti) olan bir olgumuzun ameliyat görüntüleri:

Çikolata Kisti – Laparaskopi Endometrioma Eksizyonu – YouTube (İzlemek İçin tıklayın)

Endometriyozis/Çikolata Kisti Belirtileri Nelerdir?

Endometriyozisin en sık belirtisi adet sırasında görülen periyodik ağrı, spontan gebe kalamama, cinsel ilişki sırasında ağrı gibi belirtilerdir. Uterusun yani rahimin dışına yerleşen endometriyum hücreleri, tıpkı rahimin içindeki hücreler gibi östrojen ve progesteron hormonlarına yanıt verir ve her adet kanaması sırasında buradaki hüreler de bir miktar dökülürler. Yani yerleştikleri yerde bir tür adet kanaması gibi kanamaya neden olurlar. Bu durumda periyodik olarak ortaya çıkan ağrı, endometriyozis lehine düşünülür. Yapışıklıklara neden olduğu için endometriyozis hastalarının ileri durumlarında ağrı periyodikten ziyade sürekli görülen bir ağrı şeklinde olabilir. Endometriyozisin nadir yerleştiği bölgelerde de yerleşim yerine göre belirtilere neden olabilirler. Örneğin kesi yerinde oluşmuş bir endometriyozis olgusunda endometriyozisin yerleştiği yerde adet kanaması sırasında hissedilen ağrı ve gerginlik şişlik, akciğerlerde yerleşmiş endometriyozis olgularında adet kanamaları sırasında periyodik olarak kanlı balgam çıkarma gibi belirtiler de endometriyozisin belirtilerindendir. Yine de endometriyozis/çikolata kisti hastalarını doktora getiren ana nedenler ağrı ve kısırlık olarak düşünülebilir.

Endometriyozis/Çikolata Kisti Tanısı Nasıl Konulur?

Endometriyozis tanısı yukarıdaki şikayetler ile gelen hastada yapılacak blaparaskopi (karın içerisine kamera ile girerek görüntüleme) ile tanınabilir. Endometriyozis odakları lezyonların yaşına bağlı olarak basit içi sıvı dolu keseciklerden, barut yanığı şeklinde görülen karakteristik odaklara kadar değişebilen görünüme sahiptirler. Bu odaklardan alınan biyopsilerin incelenmesinde rahimin içini döşeyen endometriyuma ait bez ve stroma hücreleri ile bu hücreleri fagosite etmiş (yutmuş) hücrelerin görülmesi ile konulur. Çikolata kistleri ise yumurtalıkta yerleşen içi endometriyal hücreler ile kaplı kistlerdir ve bunlar yukarıdaki şikayetlerle gelen hastalarda bakılan ultrasonografi ile kolayca tahmin edilebilir. Çikolata kistleri ultrasonografide çeşitli boyutlarda ve çaplarda, bazen birden fazla ve her iki yumurtalıkta içinin ekojenitesi neredeyse kendisine ait görüntü veren kistler olarak tanınabilir. Ancak, bu kistlerin gerçekten çikolata kisti (endometriyoma) mı oldukları, başka bir kist olup olmadıkları ve içlerinde kötü huylu hücre bulunup bulunmadığı, ancak kistin çıkartılarak patolojik incelemesinin yapılması ile tam doğrulanabilir. Endometriozis tanısı, yaygınlığının değerlendirilmesi amacıyla sistoskopi, rektoskopi gibi ilave incelemeler gerekebilmektedir.

Endometriozis/Çikolata Kisti Tedavisi

Endometriyozis tedavisi esas olarka endometriyozisin neden olduğu sorunların tedavisi anlamına gelmektedir. Zira endometriyozis odakları menopoza girildiğinde östrojen hormonu seviyelerindeki azalma nedeniyle zaten kendiliğinden gerileyecektir. Endometriyozis hastasında sorun ağrı ise bunlara yönelik tedavi planlanabilmektedir. Doğum kontrol hapları ve bazı hormonal ajanlar, geçici menopoz oluşturan ajanlar, halk arasında hormonlu spiral olarak bilinen ve günlük hormon salgılayan istenmeyen etkileri de maalesef mevcuttur. Endometriyozis eğer çikolata kisti (endometriyoma) şeklinde ise ve bazı koşullar mevcutsa tedavi bireyselleştirilerek bu kistlerin kapsülleri ile birlikte tam olarak çıkartılması kesin tedaviyi sağlayacaktır. Bu işlem yani çikolata kisti çıkartılması ameliyatı açık ya da laparoskopik cerrahi ile yapılabilmektedir ki günümüzde ilk seçenek laparoskopi ile bunların tam olarak çıkartılmasıdır. Ameliyatların da yumurtalık rezervi üzerine olumsuz etkileri olabileceğinden, ameliyat kararı bireyselleştirilerek dikkatlice verilmelidir. Endometriyozis eğer barsağı da içine alacak şekilde derin pelvik endometriyozis şeklindeyse, barsak cerrahisi ile birlikte cerrahi gerekebilmektedir. Endometriyoziste sorun infertilite (kısırlık) ise infertilite yönetimi şeklinde tedavi planlanmak yerinde olacaktır.

Endometriozis/ Çikolata Kisti Tekrarlar Mı?

Endometriozis ameliyatları sırasında odakların tamamı tahrip edilse de gözle görülmeyen odakların büyümeye ve gelişmeye devam etmesi nedeniyle tekrar edebilen bir hastalıktır. Bu nedenle ameliyattan sonra gebelik isteyen hastalar için gebe kalması önerilmekte ya da yardımcı üreme yöntemleri ile destek olunmaktadır. Endometriyozis ya da endometriyoma olgularında gebe kalma ihtimalinin en fazla ameliyattan sonraki ilk 6 ay olduğu bilinmektedir. Bu nedenle gebelik isteği olan olgularda bu hususun da göz önünde bulundurulması yararlı olacaktır. Gebelik isteği olmayan hastalarda ise endometriyozisin tekrarını önlemek amacıyla medikal tedavi planlanması uygun olacaktır. Overdeki çikolata kistlerinin ameliyatla çıkartılması durumunda ise eğer kist tamamen ve kapsülü ile birlikte çıkartıldı ise tekrar etmesi beklenmez. Kist tekrarları genellikle ya kist duvarının kapsülü ile birlikte tam çıkartılamaması ya da görülmeyen odakların zamanla büyüyüp kist haline gelmesi nedeniyle gerçekleşmektedir.

Endometriyozis ile ilgili Yayımlanmış Çalışmalarımız:

1) Evaluation of mean platelet volume, neutrophil/lymphocyte ratio and platelet/lymphocyte ratio in advanced stage endometriosis with endometrioma. Yavuzcan A, Cağlar M, Ustün Y, Dilbaz S, Ozdemir I, Yıldız E, Ozkara A, Kumru S.J Turk Ger Gynecol Assoc. 2013 Dec 1;14(4):210-5.

2) Clinical symptoms and diagnostic tools that are related to infertility and hydrosalpinx formation in women with advanced stage endometriosis complicated by endometrioma. Yavuzcan A, Caglar M, Dilbaz S, Ustün Y, Ozdemir I, Yildiz E, Ozbilgeç S, Kumru S.Ginekol Pol. 2013 Sep;84(9):765-9.